Choroby cywilizacyjne

Nadciśnienie tętnicze

• Choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi – za nadciśnienie uznano wartości przekraczające 140 dla ciśnienia skurczowego lub 90 dla ciśnienia rozkurczowego.

• Na nadciśnienie tętnicze choruje 8,8 miliona Polaków.

• Zmiana stylu życia istotnie obniża wartości ciśnienia tętniczego oraz zapobiega rozwojowi choroby; elementy leczenia niefarmakologicznego to: normalizacja masy ciała, przestrzeganie odpowiedniej diety, w tym nienadużywanie alkoholu i soli, ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza nasyconych, zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej.

Choroba niedokrwienna serca

• Zespół objawów chorobowych będących następstwem przewlekłego, niedostatecznego zaopatrzenia komórek mięśnia sercowego w tlen i substancje odżywcze; niedotlenienie mięśnia sercowego – choroba wieńcowa – często doprowadza do dusznicy bolesnej, a także zawału mięśnia sercowego.

• Choroba niedokrwienna serca jest najczęstszą przyczyną śmierci w większości państw zachodnich; najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej jest miażdżyca tętnic wieńcowych serca.

• W Polsce co roku notuje się około 105 tysięcy nowych zachorowań na chorobę niedokrwienną serca.

• Za rozwój choroby niedokrwiennej serca odpowiedzialne są: stres, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, dieta obfitująca w kalorie i tłuszcze zwierzęce i prowadząca do zwiększonego poziomu cholesterololu we krwi, niski poziom aktywności fizycznej, zaburzenia snu, nadciśnienie tętnicze, otyłość brzuszna i cukrzyca.

Cukrzyca

• Grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się podwyższonym poziomem cukru we krwi, wynikającym z defektu produkcji insuliny przez trzustkę (typ 1 cukrzycy) lub jej działania (typ 2 cukrzycy); przewlekły podwyższony poziom cukru we krwi wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

• Na cukrzycę typu 2 choruje 1,9 miliona, a na cukrzycę typu 1 około 150 tysięcy Polaków.

• Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 może być zredukowane poprzez: dokonanie zmian w diecie (złożone węglowodany, zmniejszona ilość tłuszczów nasyconych, więcej rozpuszczalnego błonnika i całych ziaren), utrzymywanie normalnej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej (podejmowanie przynajmniej 2,5 godzin ćwiczeń fizycznych tygodniowo – np. szybki, nieprzerwany spacer wydaje się wystarczający); bardzo ważne jest unikanie palenia tytoniu i nadużywanie alkoholu.

Nadwaga

i otyłość

• Patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, wynikające z nadmiernego przekarmiania – zbyt duża wartość energetyczna (kaloryczna) pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu.

• Nadwagę i otyłość można określić wyliczając współczynnik BMI, powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach; wartość prawidłowa to 19-25; nadwaga 25-30; otyłość >30; skrajna otyłość >40 (patrz na tabelkę umieszczoną na końcu).

• Otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, obturacyjny bezdech senny, niektóre nowotwory oraz zapalenie kości i stawów, dlatego też skraca oczekiwaną długość życia; wyjątkowo duża otyłość prowadzi do niepełnosprawności.

• Nadwaga występuje u 16 milionów, a otyłość u 6,5 miliona Polaków.

• O prawidłową masę ciała należy dbać całe życie, poprzez odpowiednie nawyki żywieniowe (stosowanie odpowiedniej diety) oraz stosowanie wysiłku fizycznego.

Nowotwory

• Grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe tkanki; utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym.

• W Polsce stwierdza się rocznie około 126 tysięcy nowych zachorowań na nowotwory i ponad 91,5 tysięcy zgonów (nowotwory to druga z najczęstszych przyczyn zgonu).

• Do najważniejszych czynników rakotwórczych zalicza się dym papierosowy (nowotwory złośliwe płuc, krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza moczowego, nerki i trzustki, żołądka i szyjki macicy), spaliny samochodowe, wyziewy z kominów fabrycznych, substancje chemiczne (konserwanty żywności, azbest, etionina, uretan, czterochlorek węgla, metale ciężkie – kobalt, nikiel, kadm), promieniowanie jonizujące (Roentgena, izotopów promieniotwórczych, np. radu czy uranu), promieniowanie nadfioletowe (słoneczne, lampy kwarcowej), toksyny pochodzenia grzybiczego, infekcje wirusowe, nieprawidłowa dieta (bogata w tłuszcze zwierzęce), nadwaga i otyłość oraz stres.

• Wysiłek fizyczny działa ochronnie i zmniejsza zachorowalność na nowotwory złośliwe.

Alergie

• Reakcja organizmu na oddziaływanie różnych obcych substancji, określanych mianem alergenów – współcześnie uważa się, że alergia jest nieprawidłowym przejawem odporności, charakteryzującym się uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej reakcji odpornościowej.

• Najczęstszymi przejawami alergii są: astma, sezonowy katar sienny, całoroczny nieżyt nosa, pokrzywka, alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, uczulenia na pokarmy, uczulenia na żądła pszczół i os oraz anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny).

• Na alergię choruje około 3,5 miliona Polaków – niepokojący jest wzrost zachorowań u dzieci.

• W powstawaniu alergii ogromną rolę odgrywają zanieczyszczenia atmosfery (wyziewy z elektrowni i silników – szczególnie niebezpieczna jest mieszanka składająca się z dwutlenku siarki, tlenków azotu i drobnych cząsteczek emitowanych przez silniki Diesla), zanieczyszczenia domowe (kurz, preparaty czyszczące, rozpuszczalniki, aerozole, kosmetyki, wyziewy z kuchni) oraz palenie papierosów.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

• Zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe; najczęstszą przyczyną POChP jest narażenie na dym tytoniowy, ale inne czynniki, takie jak substancje drażniące z powietrza oraz stany wrodzone, na przykład niedobór alfa1-antytrypsyny również mogą doprowadzić do rozwinięcia się choroby; dominującymi objawami są „mokry” kaszel i duszność; POChP jest chorobą nieuleczalną, a wszelkie działania lekarskie mają na celu spowolnienie procesu chorobowego i poprawę komfortu życia pacjenta.

• Na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc choruje 1,9 miliona Polaków i jest ona czwartą pod względem częstości przyczyną zgonów.

• Aby zmniejszyć szybkość postępu POChP należy zaprzestać palenia tytoniu, zmniejszyć ekspozycję na pyły przemysłowe i substancje chemiczne; unikanie w dzieciństwie częstych infekcji dróg oddechowych jest czynnikiem profilaktycznym w POChP.

Choroba wrzodowa

• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – obecność ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy czyli wrzodów trawiennych, które powodują najczęściej powstanie bólu zlokalizowanego w nadbrzuszu, zgagi, nudności i wymiotów.

• Na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy choruje około 3 milionów Polaków.

• W powstawaniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy główną rolę odgrywają zakażenie bakterią Helicobacter pylori, genetycznie uwarunkowany wzrost w błonie śluzowej żołądka ilości komórek wytwarzających kwas solny, palenie papierosów, nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. Ketonalu).

Zaburzenia psychiczne

i nerwica

• Zaburzenia psychiczne to zakłócenia czynności organizmu uniemożliwiające człowiekowi utrzymanie równowagi wewnętrznej lub zrównoważonej wymiany z otoczeniem, manifestujące się w zakresie czynności psychicznych (przeżyć, zachowań); utrudniają funkcjonowanie społeczne i psychiczne człowieka, a jemu samemu dostarczają znamiona cierpienia; przykładami zaburzeń psychicznych są: schizofrenia, depresja, psychopatia, fobia, bulimia, dysfunkcje seksualne (np. przedwczesny wytrysk).

• Nerwica charakteryzuje się obecnością uczucia przejmującego lęku; u chorych z nerwicą uczucie lęku występuje we wszystkich sytuacjach związanych z pewną dozą niepewności, a nawet bez jakiejkolwiek przyczyny; w skrajnych przypadkach w ciężkiej nerwicy, pacjent doprowadzony jest do całkowitego emocjonalnego wyczerpania i bezsenności; chorzy ci są również bardziej podatni na występowanie dolegliwości, których przyczyny są związane ze stresem.

• W Polsce ponad 1,5 miliona osób w ciągu roku trafia do szpitali psychiatrycznych (jest to największy odsetek w Europie; w 2007 roku około 100 tys. osób znalazło się w polskich szpitalach psychiatrycznych z najcięższymi schorzeniami psychotycznymi).

• W powstawaniu zaburzeń psychicznych i nerwic odgrywają takie czynniki jak: przyczyny neurochemiczne (zaburzenia metabolizmu neuromediatorów), czynniki intrapsychiczne, patologiczne interakcje społeczne, duży poziom nasilenia stresu oraz oddziaływanie patologicznej rodziny.